معرفی رایگان کتاب آثار محصولات نانوبنیان بر سلامت انسان و محیط زیست

نویسنده: سعید گودرزی، محمد فرهادی، کامران کامرواناشر: انتشارات آفتاب اندیشه

معرفی کتاب آثار محصولات نانوبنیان بر سلامت انسان و محیط زیست

کتاب آثار محصولات نانوبنیان بر سلامت انسان و محیط زیست به قلم سعید گودرزی، محمد فرهادی و کامران کامروا، ابتدا خطرات یک فناوری نوظهور را مورد مطالعه قرار داده و سپس به بررسی حیطه‌های در حال شکل‌گیری فناوری نانو می‌پردازد.

در عصر حاضر فناوری به عنوان قدرتمندترین وسیله تغییر در دنیای کنونی شناخته می‌شود و انتظار می‌رود پایانی هم برای نوآوری‌های آن وجود نداشته باشد.

امروزه به ‌لطف پیشرفت‌های فناوری‌هایی مانند پزشکی، ارتباطات، حمل و نقل، فرهنگ و آموزش، مردم می‌توانند راحت‌تر و طولانی‌تر از اجدادشان زندگی کنند. اما باید توجه داشت هیچ فناوری‌ای وجود ندارد که عاری از هرگونه خطر باشد.

همواره همه این فناوری‌ها با دو مؤلفه سودبخشی برای جامعه و میزان صرفه اقتصادی آن مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند، اما این که خطر یک فناوری نوظهور چه خواهد بود و کجای فرآیند تولید و استفاده آن ایجاد خواهد شد، موضوعی است که اغلب مغفول مانده که در کتاب آثار محصولات نانوبنیان بر سلامت انسان و محیط زیست (the effects of nano based products on health and environment) به آن‌ها پرداخته می‌شود.

اصطلاح نانوفناوری، خود دربردارنده طیف وسیعی از فناوری‌های مجزا است. نانوفناوری می‌تواند از فرآورده‌های دارویی، زیبایی و آرایشی گرفته تا در عناصر حافظه و پردازنده قوی‌ترین و آخرین رایانه‌ها یافت شود.

نانوذرات دارای خواص شیمیایی، نوری و الکترومغناطیسی ویژه‌ای هستند که با توجه به اندازه آن‌ها (از 1 تا 100 نانومتر) برای استفاده در طراحی‌های مهندسی دارای امتیاز ویژه‌ای هستند. اما واقعا حلقه واسط در این همه کاربرد‌های بسیار مختلف که با تکیه بر طراحی و ساخت موادی در مقیاس اتمی به دست آمده‌اند را چه خصوصیاتی تشکیل می‌دهد؟

برخی از نانوذرات به عنوان مثال قادرند با بسترهای مایع یا جامد به خوبی آمیخته شوند، در حالی‌که در ابعاد بزرگ‌تر، این مواد فاقد این خاصیت هستند. از این‌رو می‌توان گفت اندازه کوچک، سطح فعالیت شیمیایی بالاتر و قابلیت تنظیم‌پذیری آن‌ها موجب شده که نانوذرات در طیف وسیعی از فرآورده‌ها استفاده شوند تا به کمک آن‌ها قابلیت‌های مواد را بتوان ارتقاء داد.

حال اگر از دریچه ارزیابی خطر به همین قابلیت‌ها نگاه کنید، نگرانی‌هایی در خصوص ایمنی نانو پدیدار خواهد شد.

مثلا بعضی از نانوذرات آزاد با قابلیت پایداری و سطح فعالیت شیمیایی بالا طراحی و تولید می‌شوند که در مجموعه وسیعی از محصولات کاربرد دارند.

این موضوع به این معنی است که سطح بسیار بالایی برای تماس با انسان به وسیله آن ماده مهیا شده و منطقی به نظر می‌رسد اگر فکر کنید این قابلیت سطح تماس بالا باید تاثیرات محیطی بالقوه‌ای نیز در پی داشته باشد. البته هنوز اطلاعات فنی که بتواند این فرضیه را در مورد همه نانوذرات اثبات یا رد نماید کامل نشده و به تبع عاقلانه‌ترین کار در این شرایط عزم عمومی برای شفاف‌سازی اطلاعات و اتخاذ راهبردهای محافظه‌کارانه می‌باشد.

پس رسیدن به توسعه‌ای پایدار و احتراز از تبدیل این فناوری نو به سرنوشت فناوری‌هایی پر کاربرد در صده‌ی قبل همچون استفاده از سموم پایدار در طبیعت و سرب در بنزین، بستگی زیادی به مشارکت تمامی ذینفعان در تعریف و مدیریت خطرهای نانوفناوری پیش از رسیدن به عرصه‌های تجاری‌سازی و تولید صنعتی آن دارد.

از این‌رو پژوهشگران، سیاستگذاران، مدیران صنایع و مصرف کنندگان در مورد مدیریت و ایمنی خطر در مسیر تجاری سازی و استفاده از محصولات نانویی باید تمهیداتی را به‌کار گیرند تا به کمک آن به مسیر مشترک و امنی برای عرضه فرآورده‌های نانومقیاس دست یابند. هدفی که این کتاب دنبال می‌کند، توسعه و ترویج روش ارزیابی صحیح خطر در بستر هر پروژه‌ای است که به هر شکل مرتبط با نانوفناوری بوده و تماس انسان و محیط زیست را به نوعی با نانوذرات فراهم می‌سازد.

در بخشی از کتاب آثار محصولات نانوبنیان بر سلامت انسان و محیط زیست می‌خوانیم:

یک مطالعه اجتماعی با هدف ارزیابی افکار عمومی و ادراک خطر در تعدادی از فناوری‌ها در امریکا انجام شد که نتایج آن بسیار جالب است.

در این مطالعه، خطر استفاده از دوچرخه که شناخته‌ترین فناوری از نوع خود در بین مردم است با خطر نانوفناوری مقایسه شده بود و معلوم شد که پاسخ دهندگان، دوچرخه را کم‌خطرتر از نانوفناوری می‌دانند.

به عبارت دیگر در مورد نانوفناوری نگران نیستند. اما چه عواملّی در اینجا موثر است؟ آیا ارتباطی بین دوچرخه و نانوفناوری وجود دارد؟ چیزی که روشن است این‌است که قطعا با ورود نانوفناوری در صنعت دوچرخه‌سازی، این ماشین ساده هم متحول شده و مثلا تنه آن محکم‌تر، سبک‌تر و قابلیت ارتجاعی بیش‌تری پیدا کرده اما باز هم مردم با شنیدن نام دوچرخه، همان تصور دوچرخه را که در یک قرن پیش به بازار آمد، در ذهن تداعی می‌کنند. از طرف دیگر آیا شنیدن نانوفناوری، در ذهن شنونده مفهوم خاصی را تداعی می‌کند؟

آیا ساخت سنسورهای فوق ظریف، پوشش‌های نامرئی ضدخش و ضداشعه ماوراء بنفش، پوشش‌های خود تمیز شونده، داروهای هدفمند، ماشین‌های ملکولی و...

در ذهن شنونده تداعی می‌شود؟ آیا این‌ها براحتیِ تصور ذهنی دوچرخه در ذهنِ شنونده تداعی می‌شوند؟

این تداعی ذهنی، در مورد فناوری دوچرخه و نانوفناوری در مورد تداعی ذهنی خطر این فناوری‌ها هم اتفاق می‌افتد؟ همان‌طور که ذکر شد، مردم نسبت به خطر نانوفناوری احساس نگرانی نمی‌کنند. اما نکته اساسی در اینجا این‌است که ادراک خطر از یک فناوری بر تصمیم‌های شخصی و گروهی در مورد این‌که آیا این فناوری را بپذیرند یا نه، تاثیر دارد. این ادراک خطر بر چگونگی انجام ارزیابی خطر هم تاثیر دارد.

.